66. Saioa

8. ANI: Galdakaori buruzko gainbegiratua

Galdakao herria Bizkaian (Euskal Herrian) dago, Bilbotik 11 bat km.ra, eta 30.000 biztanle inguru ditu.

https://www.google.es/maps/@43.2264873,-2.8477381,15z

Maps webgune honetan ikusi daitekeenez, Gurutzea da herriaren erdigunea. Bilbotik hurbilen Aperribai auzoa dago, eta urrutien Gumuzio edo Erletxeta (Zornatza-Amorebieta bidean)  eta Usansolo (Arratiara bidean). 

Usansolotarrek aspalditxotik agertu dute Galdakaotik banatu eta aparteko herria izateko asmoa. Baina orain arte hainbat traba izan dituzte Bizkaiko Aldundiaren partetik. Esan behar da 1.950 bueltan (Frankismo garaian) bat egin  zuten herriek errazago izan dutela berriz banatzea, baina Usansoloren kasuan inoiz ez da izan herria. Hala ere, badirudi une honetan errazago izango dutela asmo hori lortzea Aldundia, Galdakaoko udala eta Usonsolorren artean (zinegotzi bi ere badituzte) egon daitekeen akordioari esker.

Galdakao erdiguneari dagokionez, kale nagusia deritzon Juan Bautista Uriarte Pazakoetxetik Udaletxera doa, eta inguru horretako argazki batzuk erakutsi eta komentatuko ditut.

 Argazki honetan Plazakoetxe eta Tximilarreko etxeak agertzen dira, XIX. mendearen amaieran Galdakaon sortu zen Explosivos Rio Tinto enpresak eraikitakoak: ikusi daitekeenez behealdeko etxeak, handiagoak eta dotoreagoak, enpresaburuentzat eraikiak izan ziren, eta muino-gainean (zuhaitzen goialdean) eraikitakoak langile arruntentzat.

Hasierako Galdakaon  XX. mendearen erdialderantza hasi zen populazioa handitzen, eta hain zuzen ere Juan Bautista Uriarte kalearen inguruan, bereziki kale honen amaiera inguruan dagoen udaletxe bueltan hasita.

Hau da udaletxearen eraikin nagusia, nahiz-eta gaur egun udalak badituen bulegoak kultur etxean ere eta beste toki batzuetan, herrian zehar.

 Udaletxe hau aipatutako kale nagusiaren amaiera aldean aurkitzen da eta kaletik gorantz joanda, muino baten gainean, Santa Maria eliza.

 Eta elizaren aurrez aurre eta beherantz egiten duen landari Ardanza parkea deritzo, zuhaitzez eta belar finez hornitutakoa berau, maps webgunean berdez agertzen den ingurunea, hain zuzen ere.

Udaletxearen albo batera kotxeen aparkalekua dago eta bere ondoan Euskaraldiaren salmenta eta informazio bulegoa, Esan udal bulegoen  alboan. Azpimarratzekoa da aurten bulego eder hori izateaz aparte dinamizatzailea ere baduela Galdakaoko Euskaraldiak.

  Udaletxearen aurrez aurre eta Gurutze plazan dago Galdakaoko lehen eskola ere, Gandasegi. Gaur egun hainbat eskola eta ikastola bat ere badaude Galdakaon, eta eskola hau haurtzaindegirako erabiltzen da. Bestalde frontoi berri zarratua ere ikus dezakegu Gandasegi eskolaren ondoan. Orain dela urte batzuk arte frontis bezala etxe baten horma eta ezker pareta aire librean zeukan frontoia zegoen toki berean.

 Azkenik aipatzekoak dira baita ere herrian zehar agertzen diren hainbat eskultura, horietako asko herri honekin zerikusi zuzena dutenak. Webgune honetan ikusi daitezke, azalpen eta guzti.

https://www.galdakao.eus/eskulturak

Baina bereziki zeresan ugari eman digun emakume esne saltzailearena aipatu nahi nuke.

   Garai batetan ohikoa izaten zen  baserrietatik esnea astoan eramatea herri-guneetara eta etxez etxe saltzea. Lan hori gehienbat emakumeek egiten zuten, eta ez beti astoez baliatuz, baizik eta kantinak eskuetan, lepoan edo buru gainean eramanez.

Horren harira komentatu dugu baita ere emakumeek garai baten egiten zuten asto beharra edo lana. Eta esaera bi ere gogoratu ditu Andonik:

“Asto lanak egin” eta “Astoa izan eta mando bizi”

Beste adibide bat bezala komentatu dugu baita ere Santurtziko arrantzaleen emazteek etxez etxe arraina saltzen ibiltzearena, arrainez kargatutako otzarak buru gainean zituztela. Eta Andonik berak ipini gaitu ondorengo abestia kantatzen:

“Desde Santurce a Bilbao ….